Ֆիզիկական մեծությունների միավորների ազգային չափանմուշներ (ազգային էտալոններ)

Արդյունաբերական չափագիտությունը տրամադրում է հետևելի և միջազգայնորեն ճանաչված տրամաչափարկման ծառայություններ չափման միջոցներ կիրառողների համար, ինչպես նաև առաջարկում է չափագիտական փորձագիտություն, վերապատրաստում և խորհրդատվություն արդյունաբերության համար: Չափագիտական հետևելիությունը ժամանակակից չափագիտության առանցքային հասկացություններից է, քանի որ այն ապահովում է երկրում տարբեր չափման միջոցներով իրականացված չափումների միասնականությունը: Դա չափման արդյունքի կամ էտալոնի արժեքի հատկանիշ է, որը կայանում է համապատասխան միջազգային կամ ազգային էտալոնների հետ նրա կապի ստեղծման հնարավորության մեջ՝ սահմանված տրամաչափարկման/ստուգաչափման անխախտ շղթայի միջոցով (հետևելիության շղթա), որի յուրաքանչյուր օղակում նշվում է չափման անորոշությունը/չափման միջոցի սխալանքը: Սա ապահովում է չափման արդյունքի կամ էտալոնի արժեքի կապն ավելի բարձր ճշտության էտալոնի հետ՝ ապահովելով կապը ելակետային էտալոնի հետ: Վերջին օգտատերը կարող է ապահովել բարձր միջազգային մակարդակի հետևելիություն ուղղակիորեն չափագիտության ազգային մարմնից կամ երկրորդային տրամաչափարկման լաբորատորիաներից, որոնք հավատարմագրված են համաձայն ԻՍՕ/ԻԵԿ 17025 ստանդարտի: Տարբեր փոխադարձ ճանաչման համաձայնագրերի արդյունքում հետևելիությունը կարելի է ձեռք բերել օգտագործողի՝ երկրից դուրս գտնվող լաբորատորիաներից: Մասնավորապես, ՀՀ-ում 2021թ.-ին որպես ազգային էտալոն ճանաչված զանգվածի միավորի ազգային չափանմուշի պարագայում հետևելիությունը «ձեռք է բերվել» Գերմանիայից, վերջինիս ազգային էտալոնը` No 52–ը, միջազգային ընդունված էտալոնի կրկնօրինակն է և պարբերական համեմատությունների միջոցով հետևելի է միավորների միջազգային համակարգում ընդունված միավորին (https://www.ptb.de/cms/en/ptb/fachabteilungen/abt1/fb-11/ag-111/national-prototype-of-the-kilogram.html):

Արդյունաբերության մեջ ընկերությունների մրցակցության համար, մասնավորապես երբ խոսքը գնում է փոքր և միջին ձեռնարկությունների մասին, չափազանց կարևոր է ունենալ ազգային էտալոններ, էտալոններ, ստանդարտ նմուշներ և հետևելի տրամաչափարկման ծառայություններ:

Էտալոնը (չափանմուշ)` նյութական չափ է, չափման միջոց, ստանդարտ նմուշ կամ չափողական համակարգ, որը նախատեսված է համապատասխան անորոշությամբ արժեքի կամ միավորի վերարտադրման, սահմանման, պահպանման և այլ չափման միջոցներին փոխանցման համար: Ազգային էտալոնը (ազգային չափանմուշ)` չափանմուշ է, որը չափագիտության ազգային մարմնի որոշմամբ ճանաչվել է որպես ելակետային Հայաստանի Հանրապետության տարածքում:

Այսօր ժամանակակից չափագիտության ինստիտուտներում ստեղծվում են էտալոններ, չափման միջոցներ և մեթոդներ, որոնք հնարավորություն են տալիս չափման միավորների փոխանցման համար: Էտալոններն իրենցից ներկայացնում են բարդ համակարգեր,  գործիքային համալիրներ և այլն: Էտալոնները  չափազանց  արժեքավոր են երկրի համար, քանի որ մարդկային գործունեության ցանկացած բնագավառում չափման սխալները հղի են բազմաթիվ բացասական հետևանքներով: Արդյունաբերության մեջ ոչ բավարար ճշգրիտ չափումները կարող են առաջացնել տնտեսական մեծ կորուստներ, իսկ գիտության մեջ կարող են տեղի չունենալ հայտնագործություններ: Նոր էտալոնների ներդրումը և ստեղծումը կապահովի  ՀՀ տնտեսության ինտեգրումը համաշխարհային տնտեսության մեջ, ինչպես նաև կօժանդակի համաշխարհային առևտրային կազմակերպություններին ինտեգրվելուն՝ առևտրում տեխնիկական խոչընդոտների վերացման միջոցով:

Չափումների հետևելիության ապահովման հիմնական գործիքը չափման միջոցի, չափման համակարգի և նմուշային օբյեկտի տրամաչափարկումն է: Տրամաչափարկման միջոցով ձևավորվում է էտալոնով սահմանված արժեքի և չափման միջոցի համապատասխան ցուցմունքի կամ նյութական մեծության միջև հարաբերակցությունը, որի դեպքում հաշվի է առնված չափման անորոշությունը: Չափման անորոշությունը չափման արդյունքների որակի քանակական չափն է, որը հնարավորություն է տալիս համեմատել չափման արդյունքներն այլ արդյունքների, նմուշային արժեքների կամ էտալոնների հետ:

Վերջին տարիներին չափագիտության ազգային համակարգը վերազինվել է ժամանակակից չափման միջոցներով, կազմավորվել են թվով 9 ազգային էտալոններ, հիմնվել են տրամաչափարկման լաբորատորիաներ, մի շարք չափման ուղղություններով կատարվել է լաբորատոր պայմանների բարելավում, չափումների կարողությունների ընդլայնում, վերապատրաստվել են մեծ թվով աշխատակիցներ` միջազգային գործընկեր-կազմակերպությունների միջոցով:

Բերված ճանաչողական բնույթի նյութի շրջանակներում առաջարկվում է ուսումնասիրել նաև հետևյալ բաց հղումներում բերված նյութերը՝

1. https://www.bipm.org/documents/20126/42177518/National-Metrology-Systems.pdf/3f13d88c-aef6-9c50-62dc-39fa6f48f6e9
2. https://www.gum.gov.pl/en/services/measurement-units-and-s/20,Measurement-units-and-standards.html
3. https://library.wmo.int/pmb_ged/iom_109_en/Session4/O4_01_Dobre_Metrological_Traceability_Examples.pdf
4. https://www.bipm.org/documents/20126/27326318/RapportBIPM-2010-08.pdf/814f55b6-7643-b5e0-39f1-f8384b98e0d3
5. https://www.bipm.org/documents/20126/27326318/RapportBIPM-2010-08.pdf/814f55b6-7643-b5e0-39f1-f8384b98e0d3
6. https://www.bipm.org/documents/20126/42177518/BIPM-OIML-ILAC-ISO_joint_declaration_2011.pdf/9f828dc6-bf36-f68c-b6d5-027c63dab9a9